Julien Rivoire
10/10/2015
A dous meses da conferencia sobre o clima, Cédric Durand entrevistou para Contretemps-web a Julien Rivoire, responsable sindical da FSU e un dos animadores da coalición Climat 21 (1) que coordina as mobilizacións que se están preparando ante o Cume COP21 en París. J. Rivoire descífranos o que está en xogo e os desafíos que a cuestión do clima presenta á esquerda e aos movementos sociais.
Contretemps. Do 30 de novembro ao 11 de decembro próximos, o goberno francés hospedará en París a vixésimo primeira Conferencia dos membros da Convención-marco de Nacións Unidas sobre o cambio climático de 2015 (2), co obxectivo de conseguir “un acordo universal sobre o clima”. Como se sitúa este obxectivo con relación á evolución do cambio climático? En que configuración xeopolítica inscríbese?
Julien Rivoire – A expresión “acordo universal” é un simple recurso comunicativo destinado a enmascarar o baleiro das negociacións en curso. A realidade é que os dirixentes políticos e económicos mundiais non están á altura do que é sen dúbida o maior desafío da nosa época ; por falta de valentía e de visión pérdese un tempo precioso aprazando ao máximo unha reestruturación inelutable das nosas economías. Con todo as medidas para tomar son coñecidas: limitar drasticamente as extraccións de hidrocarburos, realizar investimentos públicos masivos en aforro enerxético e en enerxías renovables e, por último pero no menos importante, lanzar un programa de creación de empregos mobilizando inmediatamente todas as enerxías dispoñibles para limitar o noso consumo de enerxía e reorganizar as nosas formas de produción e de consumo.
No marco das negociacións multilaterais, un acordo que responda at mínimum ao que preconizaba o último informe do GIEC debería conter tres elementos: en primeiro lugar, a definición de obxectivos de redución de emisións adxunta aos compromisos sobre as modalidades da transición enerxética; en segundo lugar, medidas de compensación e de apoio financeiro a favor dos países mais afectados e, en terceiro lugar, un marco de seguimento da realización dos acordos. Ao final, o texto que se someterá a discusión en decembro tratará abrigo do terceiro compoñente, mentres que para os outros dous contentaranse con tomar nota das declaracións de intención dos Estados. O punto crave é o rexeitamento para establecer un mecanismo xurídico que obrigue a cumprir os compromisos. Por tanto o proceso da ONU inspírase nun espírito liberal: a crenza en “a sa emulación” entre Estados e o recurso aos mecanismos de mercado para esperar reencontrar o equilibrio climático. (3)
O obxectivo principal é evidentemente conseguir unha redución de emisións que permita limitar o aumento da temperatura a 2°C no horizonte 2100. Para conseguilo sabemos que habería que deixar no subsolo case o 80% dos recursos fósiles coñecidos. Isto implica unha acción inmediata e decidida a favor da sobriedade enerxética e a reconversión dos nosos sistemas enerxéticos cara aos recursos renovables. Pero o proceso da COP estrélase contra o peso dos lobbies e a lóxica liberal, impedindo que a humanidade se comprometa decididamente nesta vía. Por exemplo, no texto actual, o principio escollido é o da descarbonización da economía no horizonte 2050, o que equivale a un saldo cero de emisión de gas con efecto invernadoiro (GES): a fuxida cara a adiante na produción de enerxía fósil seria posible se as emisións de GES capturásense. É pois comprensible que as multinacionais do sector fagan a promoción do “carbón limpo”, amparándose na ilusión tecnolóxica para evitar que se poña en dúbida a súa fonte de beneficio. Á parte de que estas técnicas incertas non van suprimir máis que unha ínfima parte das emisións de gas con efecto invernadoiro, necesitaríanse investimentos colosais en detrimento do desenvolvemento das enerxías renovables. Outro problema, o que se negocia non son os compromisos de cada país! Cada Estado declara separadamente os seus obxectivos no transcurso do ano 2015 e a COP non fará máis que ratificar esta cantidade. En vista dos obxectivos publicados situámonos nunha traxectoria de aumento de 3,5 a 4° das temperaturas desde agora ata o fin do século, moi lonxe do límite de 2°C de quecemento que permitiría limitar a magnitude das destrucións esperadas a causa de o cambio climático.
A partir do cume da Terra de Río de 1992, a responsabilidade histórica dos países ricos polas emisións de GES -e en consecuencia polos desaxustes climáticos – está recoñecida a través do principio de responsabilidade común pero diferenciada. Esta conquista do proceso de negociación da ONU ten como consecuencia que os países ricos deben asumir un esforzo máis importante no proceso de axuste en curso, tanto en termos de redución de emisións que de financiamento da adaptación en proveito dos países máis pobres, que son tamén os máis expostos. Esta lóxica é a que levou á decisión de Copenhague, en 2009, de constituír un fondo verde cuxo obxectivo é, por unha banda, facer fronte ás consecuencias do desaxuste climático e, por outra, permitirlles “saltarse a etapa carbono” do desenvolvemento económico, pasando directamente ás enerxías renovables. Este fondo debe ser financiado polos países ricos á altura de 100 mil millóns por ano no horizonte 2020. Na etapa actual soamente 1/10 dos recursos necesarios foron mobilizados…
O terceiro eixo da negociación está relacionado coa efectividade, a transparencia e a comparabilidade dos progresos realizados polo conxunto de países. Trátase de atopar un acordo sobre os mecanismos de seguimento dos compromisos: a mesma data de partida para medir as baixas de GES, por exemplo, ou un acordo sobre as unidades de medida. Tamén se trata de elaborar un mecanismo de “revisión” indicando o ritmo de estudos destes compromisos. Vista a debilidade das contribucións e dos esforzos anunciados polos Estados, as organizacións da sociedade civil queren que se integre no texto o principio de “ciclos de compromisos” que permitiría que cada 4 ou 5 anos os Estados reencontrásense ao redor da mesa para negociar novos obxectivos cun “efecto cliquet”( Que impide a volta atrás dun proceso unha vez alcanzado un certo estadio) que non permitiría máis que revisións á alza dos compromisos precedentes. Pero parece que mesmo esta proposta pode ser refutada por un certo numero de Estados (entre outros Estados Unidos e a China, de entre os maiores contaminantes) que refutan calquera dimensión constritiva do acordo.
Finalmente, existe o perigo de que esta 21ª. Conferencia das Nacións Unidas sobre o clima resulte insignificante cando precisamente temos necesidade dun acordo multilateral ambicioso. A alternativa non reside unicamente en avances que se impoñerían a algúns países. Aínda menos en “acordos bilaterais?” a imaxe do concluído entre a China e os Estados Unidos en novembro de 2014. Os países máis pobres serían os primeiros prexudicados. Por exemplo, aínda que actualmente o fondo verde non está nin moito menos á altura, un mecanismo de transferencia dos países máis ricos aos máis pobres é esencial para estes últimos. Con todo, un fondo deste tipo soamente pode establecerse nun marco multilateral.
CTPS. Ti formas parte do equipo animador da coalición Climat 21 que agrupa a varios movementos sociais e organismos non gobernamentais. Podes describirnos esta coalición e os seus obxectivos e explicarnos tamén os debates que teñen lugar nela?
A coalición Clima 21 agrupa actualmente a máis de 140 organizacións: asociacións ou ONGs ambientais, movementos sociais e altermundialistas, sindicatos, asociacións de solidariedade Norte/Sur e movementos de educación popular atópanse para construír conxuntamente a mobilización. Esta converxencia entre movementos con historias, culturas e preocupacións tan distintas non é obvia senón que é o froito dunha historia común recente.
As mobilizacións sobre cuestións climáticas – cadeas humanas, campos climáticos, cumes alternativos, etc. – multiplicáronse nos dous últimos decenios, aínda que sen alcanzar niveis masivos. A Haia, no 2000 e logo Copenhague, onde 100.000 manifestantes desfilaron en 2009 con ocasión da COP, atópanse entre os acontecementos máis importantes en termos do número de manifestantes. Pero a pesar desta masificación do movemento pola xustiza climática e da forza dalgunhas loitas emblemáticas, como a levada a cabo contra o aeroporto de Notre Dáme deas Landes, o movemento aínda non conseguiu desenvolverse ao mesmo ritmo que a toma de consciencia da importancia dos desafíos climáticos.
As mobilizacións dos anos 2000 estruturáronse ao redor de dúas redes principais. O primeiro, unha gran coalición internacional de organizacións ambientais, Climate Action Network (CAN) que agrupa case 350 Ong (entre as cales Greenpeace ou Oxfam por exemplo) e cuxa antena en Francia é o Réseau Action Climat (RAC). A segunda coalición, máis radical, é Climate justice network (CJN), na que participan Attac ou os Amis da Terre. Esta última tivo, en particular, a iniciativa de Klimaforum e das accións directas non- violentas en Copenhague.
As diverxencias entre estes movementos por aquel entón cristalizaron en tres niveles. A nivel estratéxico, o CAN apostaba polo traballo de lobbying co obxectivo de convencer aos gobernos e concentrábase na organización da mobilización no recinto da negociación. O CJN, aínda que acreditada en parte por Nacións Unidas e presente, por tanto, no recinto da negociación, desenvolveu preferentemente unha estratexia de mobilización na rúa, no exterior da COP. O segundo atranco era programático : as solucións defendidas por estas dúas coalicións difiren na
distinta análise do lazo existente entre as cuestións climáticas e o sistema capitalista mundial. Para as organizacións do CAN, posto que a prioridade consistía na cuestión climática, tratábase de defender solucións integrables de inmediato no sistema, tales como os mecanismos do mercado do carbono. Para CJN, as respostas para achegar ao desaxuste climático necesitaban un cambio radical do sistema (de aí o slogan « System change, Not climate change »). O terceiro nivel de distinción era xeo estratéxico. Cada coalición tiña os seus aliados dentro do recinto. O CAN debuxaba a liña de fractura pertinente entre a Unión Europea e os seus aliados, pensado que poderían achegar “solucións verdes” compatibles co sistema, en oposición aos Estados Unidos e a China que representaban as forzas conservadoras. Para CJN, os países implicados na revolución bolivariana, especialmente Bolivia e Ecuador, parecían representar un movemento portador de solucións de ruptura co neoliberalismo e o desenvolvemento produtivista.
Con todo, a falta de progreso substancial en Copenhague modificou as liñas e permitiu unha converxencia entre estas dúas grandes redes. O ano 2014 confirmouno: desde New York, en setembro, pasando por Perú (COP 20) ata o seo da coalición francesa Climat 21, as coalicións nacionais agrupan cada vez ao conxunto destes actores e acollen outros novos, especialmente coa presenza de organizacións sindicais e a implicación nas coordinacións internacionais da Confederación Sindical Internacional (CSI). As causas deste achegamento e desta ampliación son dobres. Por unha banda, os Estados-aliados decepcionaron e iso por dous lados. As posicións de Venezuela, Bolivia ou Ecuador cambiaron, especialmente co desenvolvemento de proxectos extractivistas e a UE, vistas as súas posicións actuais e a insuficiencia dos seus compromisos, xa non pode ofrecer a ilusión de ser a forza progresista sobre a cuestión climática capaz de arrastrar aos demais. Desta dobre decepción derívase unha conclusión común. Sen mobilización social non será posible ningún avance significativo. Resumindo, esta converxencia é froito dos fracasos de cada un. Por suposto non exclúe matices nos métodos de acción nin a persistencia dalgunhas delas nunha acción de presión no seo das negociacións . Pero todas elas coinciden no carácter decisivo dunha mobilización social para construír unha relación de forza.
Este achegamento entre as dúas redes tradúcese actualmente nunha vontade de construír unha combatividade común para 2015 e máis aló, ao redor de tres ideas: 1/ as solucións non vén soamente “de arriba” e existen alternativas, algunhas delas xa están en marcha lideradas por movementos locais. Non se trata, por tanto, de esperar a que os Estados se dignen facerse cargo das súas responsabilidades para actuar. En Francia é actualmente a dinámica Alternatiba(4) quen cataliza esta idea; 2/ O cambio climático non cae do ceo, hai responsables que son as multinacionais e os Estados. Apuntar aos culpables ten un dobre efecto positivo: o discurso fatalista non é válido posto que as causas están identificadas, co que o movemento se dota de obxectivos comúns; 3/ estase de acordo a partir de agora en que a mobilización non se terminará coa cop21. É unha das conquistas, desgraciadamente, dos fracasos repetidos das distintas COP e da desilusión dos movementos máis implicados neste proceso da ONU.
Estas converxencias son extremadamente importantes xa que permiten a impulsión de amplas mobilizacións. Evidentemente, tampouco exclúen desacordos sobre a necesidade ou non dun cambio radical do sistema para responder á crise climática e, derivado diso, matices máis ou menos fortes respecto de solucións de mercado.
CTPS. A mobilización que se prepara anúnciase masiva. Considérase a perspectiva dunha gran manifestación de centenares de miles de persoas e de accións de desobediencia masiva. Que etapas van marcar a preparación desta marcha? Hai outras iniciativas previstas durante a conferencia?
Centenares de movementos a través do mundo chaman a tomar a rúa nas capitais e grandes cidades do mundo na véspera da apertura oficial da COP. Trátase de apuntar a as responsabilidades dos políticos nacionais e de non deixarse enganar polas declaracións de boas intencións que non van faltar durante o cume. Un acordo internacional, por pouco ambicioso que sexa, converteríase en totalmente insuficiente se non se transforma en accións concretas nas políticas nacionais. As iniciativas que se organizan o fin de semana do 28 e29 de Novembro teñen pois por obxectivo lembrar a cada un dos gobernos as súas propias responsabilidades. Haberá unha gran manifestación en Paris así como nas grandes metrópoles. Trátase, como o 15 de Febreiro do 2003 co movemento anti-guerra, dun acontecemento no que centenares de miles de homes e mulleres manifestan o seu enfado nun gran numero de cidades ante os responsables dos desaxustes climáticos, de que tomen consciencia con esta ocasión da súa forza local e global e que a continuación se apoien neste éxito para construír un movemento perenne.
Varias iniciativas van marcar esta marcha mundial polo clima durante os meses precedentes. (5) En Francia varias decenas de miles de persoas reuníronse en Paris con ocasión dun Alternatiba os días 26 e27 de Setembro. A principios de Outubro ten lugar unha reunión de converxencia de redes internacionais. Tamén circula unha chamada a mobilizacións nas universidades o 14 de Outubro. Pero máis aló das iniciativas propias á cuestión climática, o desafío para gañar é o de ser capaz de articular esta cuestión con outras mobilizacións: coas marchas europeas contra a austeridade para mediados de Outubro que converxerán en Bruxelas con ocasión do cume da UE do 12 ao 17, no seo da campaña Stop-Tafta, nas nosas reivindicacións para loitar contra o desemprego creando os empregos climáticos necesarios á transición, etc…
En decembro a mobilización non se limitará a unha gran manifestación. Durante a fin de semana do 5 e 6 de Decembro dispoñeranse en Montreuil espazos para debates, preparación de accións e unha aldea mundial de alternativas. A semana seguinte haberá no 104 de París unha Zona de Acción Climática (a ZAC). Este espazo estará dedicado tanto ao gran publico, especialmente durante o día, como aos militantes internacionais que se reunirán ao final da xornada para celebrar asembleas cotiás, examinar o estado das negociacións no Bourget e tamén as accións organizadas no transcurso da semana. O 12 de Decembro finalizaremos conxuntamente cunha xornada de accións e de concentración pola xustiza climática, a fin de encarnar na acción a dobre dimensión de resistencia e de alternativas do movemento nacente: a nosa resistencia común fronte aos responsables e parasitos dun sistema inicuo e “climaticida”, a nosa capacidade de construír un desexo de transformación social e de dar vida ás nosas utopías.
CTPS. O dinamismo desta mobilización contrasta fortemente cunha relativa atonía das loitas sociais no hexágono desde fai xa bastantes anos. Como explica este contraste? Existen tentativas de ancorar este combate ecoloxista na crise social e política actual e, en particular, integrar de maneira sistemática a crítica da inxustiza climática coas esixencias de xustiza social, as loitas contra as discriminacións espazo-raciais ou tamén a denuncia das relacións neocoloniais dos intercambios ecolóxicos desiguais?
O dinamismo actual corresponde en primeiro lugar á converxencia, positiva, das organizacións, das redes militantes e das loitas. A diversidade das organizacións membros da coalición Climat 21, a dinámica ao redor de Alternatiba ou a chamada das ZAD a converxer en París son indicadores do movemento en marcha. Pero de momento é demasiado pronto para afirmar que a mobilización de Decembro permitirá volver empezar nun contexto social e político francés sinistro, ou que a escala mundial o movemento pola xustiza climática será capaz de facer revivir a esperanza “doutros mundos posibles”. De momento debemos dedicarnos a amplificar estas premisas, traballar para que a mobilización esténdase en amplas capas das nosas sociedades e que o movemento cristalice e perdure, máis aló dos cumes internacionais, que constrúa a súa propia axenda e se insira dentro das problemáticas territoriais, a escala nacional para orientar as políticas públicas, a escala máis local para suscitar alternativas concretas ou opoñerse a proxectos inútiles. O tempo da COP21 de Decembro en París debe por tanto aproveitarse como unha ocasión para afondar estes movementos de converxencias e de ampliación. Pero non é máis que unha etapa. Para imaxinar unha continuación necesítase o éxito da mobilización de Decembro, sen sementar ilusións: a cuestión climática non vai resolverse coa COP21 calquera que sexa a magnitude da mobilización. Para que esta mobilización non sexa un lume efémero hai que afondar nas cuestións de orientacións estratéxicas e reivindicativas.
Cando foi a manifestación de New York, en setembro do ano pasado, un dos slógans era “Para cambialo todo necesitamos a todo o mundo”. “Cambialo todo” leva positivamente en xerme a necesidade dunha transformación social radical, dos nosos modos de produción e de consumo. Pero o segundo termo do slogan xoga coa ilusión dunha comunidade de intereses para lograr este cambio. Xa que, fronte á cuestión climática, xógase unha nova gama de enfrontamentos socio-políticos. Os efectos dos desaxustes climáticos levan novas desigualdades, como nolo mostrou o furacán Katrina en 2005 coas súas consecuencias dramáticas para as poboacións afro-americanas en Nova Orleans. As responsabilidades son tamén moi distintas entre os países do Norte e os do Sur: a pegada ecolóxica media dos países da zona euro é máis de dúas veces superior á media mundial e máis de 5 veces a da media dos países do continente africano. Pero esta comparación esconde as desigualdades no mesmo seo dos países do Norte. Un estudo do 2008 realizado en Canadá, pon de relevo que o impacto ambiental do 10% dos máis ricos é 2,5 veces máis importante que o do 10% de os máis pobres . Un estudo científico publicado en xaneiro 2014 na revista Climatic Change sinala o feito de que a escala mundial, 90 multinacionais, maioritariamente no sector das enerxías fósiles, orixinan os dous terzos das emisións de gas con efecto invernadoiro. (6)
Hai enfrontamento porque hai crime climático. Este crime beneficia ás multinacionais e ao 1% dos ricachóns denunciados por Occupy Wall Street. As vítimas son en primeiro lugar os máis pobres. Nos países do Sur son xa máis de 300.000 os que perderon a vida por mor dos desaxustes climáticos, ata o 2030 serán 100 millóns se as emisións non se reducen drasticamente. O numero de desprazados climáticos en 2014 excedeu o dos relacionados coas guerras. Nos países do Norte a polución afecta en primeiro lugar aos pobres. As clases populares e as poboacións afectadas polo racismo viven con frecuencia nos barrios máis afectados pola contaminación, especialmente industrial. Tamén están máis afectadas en termos de mortalidade: en París, o risco de morte nos picos de polución é 3,5 veces máis importante entre as clases populares.
A cuestión das inxustizas climáticas debe converterse en estruturante, tanto nas nosas análises como para construír reivindicacións capaces de tecer os lazos coas loitas sociais dos asalariados e das poboacións afectadas polo racismo. Iso implica romper co discurso maioritario que dilúe as responsabilidades e as relacións de dominio. Certamente todos temos unha dose de responsabilidade, especialmente no Norte, onde as formas de vida dominantes son insustentables. Cando utilizamos o noso automóbil no canto de o transporte publico, co noso malgasto, coa nosa relación desenfreada co consumo, contribuímos ás emisións de gas con efecto invernadoiro. Pero esta responsabilidade común está moi diferenciada socialmente. Aínda que é certo que todos estamos “no mesmo barco” hai uns que están ao mando, que se aproveitan das vantaxes da ponte de mando mentres que outros están no fondo das adegas facendo funcionar as turbinas. Como pretender que nas nosas sociedades, en que os dereitos están repartidos de forma tan desigual, o ir directos ao desastre trátase dunha responsabilidade común? Do mesmo xeito, aínda que as consecuencias afectasen a “todo o mundo”, cando o barco afúndese non todos teñen o mesmo acceso ás vías de salvamento!
Non se trata en absoluto de eliminar dun golpe a necesidade dunha responsabilidade individual que pode ser un primeiro paso cara á acción. Os “xestos eco” e as accións concretas á nosa escala forman parte da nosa concienciación individual e colectiva, constrúen a nosa coherencia entre a fin das nosas utopías e os medios para as nosas reivindicacións inmediatas e fan visible e fan pensar o que podería ser unha sociedade post-transición . Pero debemos traballar esta mediación entre a concienciación individual e a acción colectiva, entre a acción sobre o medio ambiente inmediato e a construción dunha relación de forza que impoña alternativas sistémicas. Alternativas que respondan as necesidades sociais e ambientais, para a accesibilidade e o desenvolvemento dos bens comúns en que deben converterse a enerxía e os recursos naturais, para a creación de empregos para todos, o desenvolvemento de servizos públicos…Alternativas que son incompatibles cun sistema capitalista no que o beneficio é o compás e o mercado libre a norma.
A asunción deste enfrontamento implica que a partir do movemento contra o desaxuste climático perdure un movemento contra as súas causas e os seus responsables. Facer que dos dous acontecementos sobre o clima en París, o dos gobernantes e o noso, o primeiro recordo sexa para o que preconiza unha loita real contra o desaxuste climático e que defende a idea dunha verdadeira xustiza sobre esta cuestión.
Notas
[1] http://coalitionclimat21.org
[2] http://www.cop21.gouv.fr/fr
[3] Attac, Le climat est notre affaire, Paris, Ed. Les Liens qui libèrent, 2015.
[5] http://coalitionclimat21.org
[6] Carbon Majors Project, 2013 : carbonmajors.org
Julien Rivoire responsable sindical de la FSU e uno dos animadores de la coalición Climat 21 que coordina las mobilizacións que se están preparando ante o Cumio COP21 en París.
Fonte:
http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article35987
